Niet voorbereid

Al sinds de jaren ‘80 circuleren er wetenschappelijke rapporten over de opwarming van de aarde en de komende klimaatveranderingen. In deze rapporten wordt vermeld dat deze veranderingen zullen gepaard gaan met rampen. Gaande van grote bosbranden, tot stijging van de waterspiegel en grote overstromingen. In België mochten we ons voornamelijk aan overstromingen verwachten. De eerste grote overstroming is nu een feit, en helaas mogen we ons nog aan volgende overstromingen verwachten.  Het is niet duidelijk hoe de overheid en andere organisaties zich sinds 40 jaar hierop hebben voorbereid, maar we kunnen niet anders dan vaststellen dat zij niet klaar waren en dat de georganiseerde hulpverlening op een fiasco is uitgedraaid. De drastische besparingen door de overheid bij de Civiele bescherming, B-Fast, Defensie, enz. hebben zeker een rol gespeeld. Het Belgische leger beschikt zelfs niet meer over de middelen om een noodbrug te bouwen.  De uiterst complexe Belgische politieke structuur, de onduidelijkheid rond taken en verantwoordelijkheden van de verschillende overheden, het politieke getouwtrek, dat alles draagt bij tot een inefficiënt beheer van een ramp op grote schaal.

Zonder de spontane hulp van duizenden vrijwilligers
zou deze ramp nog dramatischer zijn verlopen

Bovendien beschikken zij over een imposante hoeveelheid middelen waarover geen enkele overheidsdienst of officiële hulporganisatie beschikt. Een concreet voorbeeld hiervan zijn de waterpompen. In de eerste twee, drie dagen na de overstroming waren er massaal pompen nodig om de huizen en kelders leeg te pompen. Noch de brandweer, noch de Civiele Bescherming of enige andere organisatie beschikte hierover. Maar de spontane vrijwilligers beschikten er wel over, evenals over de nodige transportmiddelen om deze ter plaatse gaan brengen.

De vraag kan gesteld worden of deze spontane vorm van hulpverlening in de toekomst al dan niet gestructureerd moet worden, en zo ja in welke mate. Maar indien structuur de efficiëntie kan verbeteren, moet er een heel grote marge aan spontane actie en onafhankelijkheid bewaard blijven.

Spontane hulpverlening zal altijd blijven bestaan. Het is een geweldige kracht met een enorm potentieel, maar kent ook zwaktes. Het is zinloos om die spontane hulpverlening volledig te willen structureren. Op zichzelf is zij heel creatief, heel verantwoordelijk, baant zich een weg, vindt zelf oplossingen. Er zullen altijd personen zijn die lokaal in hun omgeving mensen zullen samenbrengen, hulpgoederen zullen verzamelen, zelf gaan verdelen, lokale contacten hebben, bijvoorbeeld omdat ze er op vakantie geweest zijn of vrienden hebben in een getroffen wijk. Deze vorm van hulpverlening is uiterst positief.

Een vrijwilligersorganisatie kan een deel van de spontane hulpverlening kanaliseren. Er zijn talrijke vragen gekomen van mensen die wilden helpen maar niet wisten waar of hoe. Het aanreiken van informatie, tips over de concrete noden, contactpersonen ter plaatse, enz. heeft duidelijk zijn nut bewezen.

Als er al moet gedacht worden aan structuur, dan betreft het voornamelijk de structuur van de beschikbare informatie waaraan vrijwilligers een houvast hebben om zelf op de best mogelijke manier hun energie en enthousiasme te kanaliseren.

De vraag kan gesteld worden of er ook met financiële giften gewerkt moet worden. We hebben talrijke vragen ontvangen van burgers die niet ter plaatse konden gaan, maar die financieel wilden bijdragen en geen vertrouwen hadden in bijvoorbeeld het Rode Kruis. Deze giften kunnen aangewend worden om bijvoorbeeld eten te kopen, generatoren en blazers te huren.  Op lokaal vlak waren er verschillende initiatieven om geld in te zamelen om een deel van de kosten van hun eigen spontane hulpinitiatieven te dragen. Zo zijn er groepen die bijvoorbeeld een school schoonmaken en daarnaast ook een omhaling doen om schoolgerief aan te kopen.

Er is een duidelijke vraag voor een gecentraliseerd noodfonds, waar vrijwilligers giften kunnen storten die snel en zonder veel bureaucratie kunnen vrijgemaakt worden om de spontane hulpacties aan te vullen. Dat kan gaan van het huren van bestelwagens voor de levering van gedoneerde goederen, het aankopen van gasflessen, het huren van ontvochtigers of gereedschap om een bepaalde klus uit te voeren, het aankopen van ingrediënten om maaltijden klaar te maken, enz….

Efficiënter werken

Een gezamenlijk communicatieplatform

Zoals vermeld was er heel weinig communicatie tussen de verschillende initiatieven. Ook gebruikte elk initiatief zijn eigen communicatiekanalen en middelen. Hierdoor circuleerde vaak achterhaalde informatie, tegenstrijdige berichten, een overaanbod aan hulp voor een concrete hulpvraag, een geringer bereik voor heel specifieke hulpvragen, enz. Door een gezamenlijk communicatieplatform kan er efficiënter gewerkt worden.

Op het moment dat deze analyse wordt geschreven, zijn er verschillende websites actief waar vraag en aanbod van spontane hulp met elkaar gelinkt worden. Zij werken op verschillende manieren en hebben elk hun sterktes en zwakheden.

Door onze werkgroep wordt momenteel het systeem Asana met een beperkt aantal vrijwilligers uitgetest. Dit systeem zal half september geëvalueerd worden. Om echt efficiënt te zijn zouden de verschillende initiatieven gecentraliseerd moeten worden. De vraag is nog maar of ieder apart groepje bereid zal zijn om in te stappen in een gezamenlijk communicatieplatform.

Het systeem zou in ieder geval aan volgende vereisten moeten voldoen:

• Gebruiksvriendelijk
• Tweetalig of drietalig
• Goedkoop
• Toegankelijk voor een groot aantal gebruikers
• Makkelijke inschrijvingsprocedure
• Gekend bij vrijwilligers en hulporganisaties
• Up-to-date gehouden worden
• Duidelijk kenbaar maken als een hulpvraag afgesloten is
• Misschien zal het echter wel een ouder publiek afschrikken om er gebruik van te maken

• De onbegrijpelijke en onverantwoorde oproep om niet spontaan ter plaatse te gaan helpen. Op de rechtstreeks aan de directeur van La Croix Rouge gestelde vraag wie de eerste tien dagen eten zou voorzien hebben, is nooit antwoord gegeven. Indien deze oproep was opgevolgd, zou dit tot een hoger dodental en meer plunderingen geleid hebben.
• De schandalig povere maaltijden die door hen zijn uitgedeeld.
• De totale niet voorbereidheid zijn op een dergelijke ramp, hoewel die al 40 jaar voorspeld.
• De onbereikbaarheid van La Croix Rouge, voor zowel slachtoffers als vrijwilligers.
• De onduidelijkheid van de taken van deze organisatie bij een ramp.
• De magere tot onbestaande communicatie over hun hulpverlening in de weken na de ramp.
• Het ontbreken van gedetailleerde informatie over het spenderen van de verzamelde giften.
• Het ontbreken van de mogelijkheid om tot een gestructureerde samenwerking te komen.
• De onduidelijkheid van de verdeling van goederen in de overgenomen depots.
• De onduidelijkheid over de verkoop van de door de spontane vrijwilligers ingezamelde kleren.
• Het niet bereiken van verder gelegen slachtoffers.
• Het gebrek aan coördinatie en efficiënte organisatie in de getroffen gebieden.
• Het ontbreken van perscommuniqués.

En dit is slechts een beperkt overzicht. Wij hopen dat Het Rode Kruis en La Croix Rouge een grondige introspectie zullen uitvoeren. Zij zullen hun taken duidelijk moeten afbakenen. Het staat vast dat zij momenteel in België niet uitgerust zijn om efficiënt op te treden in geval van grootschalige rampen. Toch zullen zij ook in de toekomst een onvervangbare veldspeler zijn. Spontane hulpverleners zijn vragende partij voor een samenwerking. De door deze organisaties opgehaalde fondsen kunnen ook aangewend worden voor hulpvragen vanuit de spontane hulpverlening.

Bescherming van de vrijwilligers – statuut

Datum 1 september 2021 

Na zes weken van spontane hulpverlening door duizenden vrijwilligers dringen zich een aantal ongemakkelijke conclusies op.  De belangrijkste is dat onze officiële instanties, in een ontwikkeld land, niet in staat zijn om aan een ramp van dergelijke omvang een gepast antwoord te bieden, en dat de hulp van vrijwilligers onmisbaar is gebleken om essentiële noodhulp te bieden.

Daar waar op beleidsniveau een groot aantal instellingen meespelen om hulp te bieden aan de getroffen regio’s - federale ministers en hun kabinetten, Waalse ministers, provinciegouverneurs, politie, het leger en het Rode Kruis - is er ook een instantie op beleidsniveau noodzakelijk waaraan burgers kunnen deelnemen om de spontane hulp in goede banen te leiden.

Voor alle betrokkenen was de ramp van 14 en 15 juli het uur van de waarheid, waar duidelijk werd wie wel en wie niet voorbereid was om aan de situatie het hoofd te bieden. Zeker in de eerste weken na de ramp voelden de slachtoffers zich totaal in de steek gelaten door de officiële instanties. Zij staken daarom hun appreciatie en dankbaarheid voor de hulp van hun medeburgers niet onder stoelen of banken.

De samenwerking van de vrijwilligers met overheden en La Croix Rouge is, op lokale uitzonderingen na, niet vlot verlopen. De eerste twee weken was die samenwerking bijna nihil, daarna zijn er enkele pogingen geweest maar die zijn heel pover gebleven. De structuur van het Rode Kruis België met zijn opsplitsing in Croix Rouge en Rode Kruis maakt het nog moeilijker.  Het moet ook gezegd worden dat deze instanties zich in hun hemd gezet voelden, en al snel de vrijwilligers met de vinger begonnen te wijzen omwille van hun beschadigd imago.

Contacten met de politiek waren ook moeilijk. Van een federale coördinatie ging het snel naar een gewestelijke coördinatie en daarna terug naar een federale coördinatie. De vrijwilligers wisten niet met wie te communiceren. Bovendien was het parlementaire vakantie. De kabinetten waren niet bereikbaar. De politieke structuur van ons land is een echte belemmering gebleken voor efficiënte hulpverlening.

Gemakkelijker viel de samenwerking met lokale structuren zoals voedselbanken, lokale VZW’s, wijkverantwoordelijken, scholen, enz…  Spontane hulpverlening van burgers is, zoals aangetoond, van doorslaggevend belang gebleken voor de bevolking in de getroffen gebieden. Zij zal altijd aanwezig zijn, zolang burgers sympathie en medeleven opbrengen voor hun medeburgers. Zij beschikt over een ongelofelijke hulpverlenende kracht. De overheid, provinciale en lokale besturen, maar ook het Rode Kruis zullen hiermee rekening moeten houden, zonder de hulpverlening te willen monopoliseren. Er dient nu snel op alle niveaus nagedacht te worden hoe deze samenwerking te structureren.

De vraag dient gesteld of de spontane hulpverlening er nood aan heeft om zich ook te structureren. Zelfs gestructureerd zal er toch steeds een spontane, ongecoördineerde vorm van spontane hulpverlening zijn. Altijd zullen er mensen of groepen van mensen eigen initiatieven nemen. Gezien de brede waaier van motivaties, mogelijkheden, achtergronden zal één gecentraliseerde structuur voor spontane hulpverlening waarschijnlijk niet haalbaar en zelfs niet wenselijk zijn.  Daar tegenover staat dat een centraal informatieplatform en gecentraliseerde informatiekanalen van onschatbare waarde kunnen zijn.

Daarom ijveren we voor een platform van en voor spontane vrijwilligers dat objectieve informatie verzamelt en deelt, helpt bij het dispatchen van vraag en aanbod, een overzicht geeft van bestaande initiatieven en linken naar deze initiatieven deelt, tools ter optimalisatie van de spontane hulpverlening ter beschikking stelt, een constructief aanspreekpunt is voor overheden en andere officiële hulporganisaties, dat verdoken noden van slachtoffers kenbaar kan maken, een spreekbuis voor de slachtoffers kan zijn, een kritische kijk heeft op de overheidsacties en de acties van officiële hulporganisaties, en contactpunt is voor de media.

Deze keer situeerde de ramp zich in Wallonië, de volgende keer misschien in Vlaanderen of in beide regio’s. Deze keer was het tijdens de grote vakantie, maar de volgende keer zal het misschien op een moment zijn waar vrijwilligers niet massaal beschikbaar zullen zijn. Ten slotte is de spontane hulpverlening slechts één aspect van deze overstromingen, en heeft ze slechts betrekking op de acties die ondernomen werden NA de ramp. Deze overstromingen zijn het gevolg van de klimaatveranderingen, het landbouwbeleid, de ruimtelijke ordening, het energiebeleid, de betonnering van het landschap, het transportbeleid, enz. Tal van factoren spelen hierin een rol. Ook bij deze proberen burgers en vrijwilligers een impact te hebben, acties te ondernemen, het beleid te sensibiliseren, in te lichten en informatie door te geven. De politiek heeft een grote verantwoordelijkheid hierin en mag deze niet uit de weg gaan. Ook de pers kan een rol spelen door deze thema’s kritisch en nauwgezet op te volgen en onder voortdurende media-aandacht te brengen.

Ondanks de sterk verminderde media aandacht is de situatie op sommige plaatsen nog schrijnend op de dag van vandaag. En dit zal nog vele maanden aanhouden. Slachtoffers wonen in vochtige en beschimmelde huizen, anderen hebben gewoon geen woning meer, sommigen kunnen geen werken uitvoeren omdat de verzekeringen nog steeds geen experten hebben gestuurd. Anderen drogen hun huizen met elektrische verwarmers en hebben torenhoge rekeningen die zij niet zullen kunnen betalen, op bepaalde plaatsen is er nog geen gas, gezondheidsproblemen steken de kop op, er zijn nog steeds niet opgeruimde huizen . Vele bewoners voelen zicht totaal door de overheid in de steek gelaten.

Als coördinatoren van de spontane hulpverlening zullen wij met heel veel aandacht de enquête van de parlementaire onderzoekscommisie(s) opvolgen. Het wordt dringen dat de overheid nu zijn verantwoordelijkheid opneemt en concrete oplossingen aanbiedt.

Videos