Profiel van de vrijwilliger

Het aantal vrijwilligers in België dat ter plaatse hulp is gaan bieden is moeilijk in te schatten. In de dagen en weken na de ramp trokken duizenden van heinde en verre naar het rampgebied. 

In de derde week na de ramp waren er al zo’n 80 Facebookgroepen waarin duizenden vrijwilligers zich organiseerden en afspraken maakten, zowel in Vlaanderen als in Wallonië en Brussel. Er zijn zelfs enkele zeer actieve groepen in Nederland, die grote inzamelingen en voedselhulp organiseren en in groten getale ter plaatse hulp gaan verlenen.

Daarnaast is er een grote groep vrijwilligers die lokaal allerlei acties hebben ondernomen of individuele giften hebben gedaan, zonder zich online kenbaar te maken.

Om een heel beperkt idee te krijgen van het aantal vrijwilligers waarover het gaat, hebben we een peiling gedaan in de Facebookgroep “Hulp voor slachtoffers overstromingen Wallonië vanuit Vlaanderen”:

Dit aantal geeft slechts een beperkt beeld, want veel leden hebben niet geantwoord. De werkelijkheid zal dus hoger liggen.  Dit is zoals gezegd maar één, weliswaar grote groep. Er zijn ook groepen die zich buiten Facebook hebben georganiseerd. Het totaal aantal vrijwilligers is vermoedelijk een veelvoud.

Beweegredenen van de spontane vrijwilligers om ter plaatse te gaan

Om zicht op te krijgen wat de motivaties zijn om zich naar het rampgebied te begeven, hebben wij een rondvraag gedaan bij de vrijwilligers van de Facebookgroep “Hulp voor slachtoffers overstromingen Wallonië vanuit Vlaanderen”. 

Overzicht van de motivaties 

  • Ze hebben familie, vrienden of kennissen in het gebied. Ze hebben een Waalse collega, of een andere affiniteit met Wallonië.
  • Ze wonen dicht bij het rampgebied.
  • De overstromingen waren vlak bij hun vakantieverblijf, of ze hebben er een vakantiejob.
  • Vrienden hebben hen gemotiveerd om met hen mee te gaan helpen. Ze waren getroffen door getuigenissen van vrienden die ter plaatse waren.
  • Ze voelden zich geroepen om hulp te gaan bieden. Ze vertrokken op eigen initiatief, begonnen te telefoneren met contactpersonen gevonden op het internet.
  • Er was geen excuus om het niet te doen. Het rampgebied is dicht bij huis, in eigen land.
  • Ze stelden vast dat de officiële hulpverlening niet in gang schoot en ontoereikend was.
  • Ze hoorden een hulpoproep die hen aansprak (bijvoorbeeld hulp aan dieren).
  • Ze zagen dat veel mensen geen hulp hadden van familie of vrienden.
  • Ze gaven gevolg aan een oproep om goederen te doneren, en raakten in gesprek met degene die de goederen verzamelde.
  • Ze sloten zich aan bij een groep verbonden aan hun kerk.
  • Ze hadden de indruk dat de berichtgeving in het nieuws niet overeenstemde met hun gevoel over wat ze op het internet zagen.
  • Ze kwamen bij het opruimen van de Maas kapotte voorwerpen en dierlijke kadavers tegen van hogerop gelegen gebieden, en beseften dat het daar nog erger moest zijn.
  • Ze bedachten dat dit ook bij ons zou kunnen gebeuren en dat ze dan ook graag hulp zouden krijgen.
  • Gewoon uit naastenliefde.

Kandidaat-vrijwilligers Rode Kruis sluiten zich aan bij de spontane hulpverlening

 

Een aantal spontane vrijwilligers hadden oorspronkelijk de intentie om via het Rode Kruis hulp te gaan verlenen, maar hebben zich dan aangesloten bij andere initiatieven. Hiervoor zijn heel concrete redenen.

  • Toen er na meer dan een week later concretere voorstellen kwamen, bleek dat de kandidaat-vrijwilligers zich eerst in Luik moesten aanmelden voor een halve dag opleiding, en dit op een weekdag, wat voor velen niet mogelijk was of zinloos leek.

  • Toen enkele vrijwilligers het hele parcours hadden afgelegd en eindelijk ter plekke mochten gaan helpen, bleek er een gebrek aan coördinatie te zijn. Verantwoordelijken waren niet aanwezig op het afgesproken uur om opdrachten te geven, vrijwilligers moesten van deur tot deur gaan om vragen naar hulp te stellen, zonder schrijfgerief om de antwoorden te noteren.

  • Vele spontane vrijwilligers willen samen met vrienden of familie gaan helpen. Dit is echter niet mogelijk via het Rode Kruis.
  • Ook de slachtoffers hadden geen toegang tot het Rode Kruis. Velen waren hun gsm kwijt, hadden geen elektriciteit en dus geen toegang tot internet, anderen waren ook hun pc kwijt, enz. Het telefoonnummer van het Rode Kruis was voortdurend bezet. Deze mensen konden dus geen contact opnemen met het Rode Kruis of andere diensten. Aangezien het Rode Kruis pas na tien dagen in actie schoot, en er ondertussen al duizenden spontane vrijwilligers ter plaatse gekomen waren, was er een band ontstaan tussen deze mensen en de slachtoffers. Een wantrouwen tegenover het Rode Kruis was ondertussen geboren.
  • Vanaf de eerste dag probeerden honderden mensen in contact te komen met het Rode Kruis. Telefonisch kregen ze echter geen gehoor.  Sommige vrijwilligers probeerden dagen aan een stuk , maar de lijnen waren voortdurend bezet. 
  • Een ander kanaal was via e-mail. De eerste antwoorden op de mails kwamen na drie tot vier dagen.
    Het antwoord luidde dat het Rode Kruis de situatie aan het analyseren was en hen op de hoogte zou houden.

Dit alles heeft ertoe geleid dat vele spontane vrijwilligers zich van in het begin aangesloten hebben bij spontane hulporganisaties die onmiddellijk na de ramp ontstaan zijn, die wel efficiënte hulp verleenden in de eerste dagen en ervoor zorgden dat de kandidaat-vrijwilliger zich onmiddellijk nuttig kon maken.  Specifieke behoeftes van de spontane hulpverleners volgden echter razend snel.

Noden van deze spontane hulpverleners

  • Duidelijke en betrouwbare informatie (depots, openingsuren, noodzakelijk materiaal, toestand ter plaatse, evolutie, …)
  • Up-to-date adressen en contactpersonen
  • Logies in de getroffen regio’s (verschillende spontane hulpverleners zijn meerdere dagen na elkaar ter plaatse gaan helpen en overnachtten er soms in heel oncomfortabele omstandigheden).  Hier stelt zich de vraag of de overheid en het Belgische Rode Kruis geen rol kunnen spelen.
  • Alternatieve rekeningnummers om financiële steun te bieden. Steeds meer vragen duikten op van personen die financiële giften wilden doen, maar dit niet via de gekende hulporganisaties wilden storten.
  • Betrouwbare informatie voor het vervullen van praktische taken, bijvoorbeeld het afbreken van muren. Er bestaat heel wat nuttig didactisch materiaal (bijvoorbeeld YouTube filmpjes). Met tot gevolg dat deze via de verschillende FB- groepen of websites ter beschikking gesteld.
  • Informatie over carpooling. Heel wat vrijwilligers hadden geen eigen vervoer maar wensten wel ter plaatse gaan helpen.
  • Aangepast werkmateriaal. We denken hierbij aan degelijke werkhandschoenen, poetsmateriaal, werkmateriaal, enz. De spontane vrijwilligers hebben dit allemaal zelf bekostigd. Misschien kan de overheid of het Belgische Rode Kruis hierin (deels) voorzien.

Sterktes en zwakheden

De kracht van deze spontane burgerbeweging heeft iedereen verrast, niet in het minst de deelnemende vrijwilligers zelf. Waar de afwezigheid van formele structuren tot chaos had kunnen leiden, bleek net het gebrek aan deze structuren van de hulpverlening een succes te maken. Toch zijn er ook problemen geweest en kan men niet zomaar aannemen dat dezelfde dynamiek zich zal herhalen bij toekomstige rampen.

Sterktes

  • De belangrijkste drijfveer van deze beweging was het grenzeloze enthousiasme en motivatie van de vrijwilligers. Met niets meer dan pure goesting om de medemens te gaan helpen was dit voldoende om tot  onmiddellijke actie over te gaan. Velen namen pas ’s morgens of daags voordien de beslissing om te gaan helpen, volgend op een internet-oproep of een tip die ze via via gekregen.
  • Hierbij gaven zij blijk van een ongeziene creativiteit en vindingrijkheid om onmiddellijke en praktische oplossingen te vinden voor het probleem dat zich die dag stelde. Velen gingen op eigen kosten even boodschappen doen voor de specifieke hulpvragen die hen bereikten. Naarmate de problemen op het terrein beter bekend raakten, werden grootschalige acties op poten gezet om aan specifieke hulpvragen tegemoet te komen.
  • Het enthousiasme was aanstekelijk en motiveerde een groot aantal mensen om grote hoeveelheden materialen te verzamelen en af te leveren.
  • Doordat er geen planningen en structuren waren, konden eventuele “mismatches” gemakkelijk opgevangen worden. Er was een grote mobiliteit om hulp te verplaatsen van het ene dorp naar het andere, van de ene klus naar de andere.
  • Op de zeer gevarieerde en specifieke hulpvragen die gecommuniceerd werden op het internet, via whatsapp groepen en via via, kwamen reacties van vrijwilligers met zeer gevarieerde kennis en specialisaties. De noden waren zo groot dat iedereen zich wel met een bepaalde rol kon identificeren en zich op één of andere manier nuttig kon nuttig maken. Wanneer gespecialiseerde uitrusting nodig was, brachten de vrijwilligers hun eigen gereedschap en materialen mee.
  • Belangrijk is ook de afwezigheid van structuren en werkingskosten die ervoor zorgde dat schenkers veel vertrouwen hadden om geld en materialen te doneren. Niet in het minst omdat donaties gevraagd werden door mensen uit de eigen kennissenkring, die zich in het dagelijks leven meestal met andere dingen bezig houden. Ook verschillende gemeentes hebben rekeningnummers geopend om financiële giften voor de slachtoffers te ontvangen.
  • Ondanks een algemene ergernis over de overheidsinstanties en de officiële hulpverleningskanalen, was er opvallend weinig politieke profilering en recuperatie van de noodsituatie op zich, waar de spontane hulpverlening uit voortvloeide. Ook dit droeg bij tot het vertrouwen tussen de vrijwilligers, schenkers en slachtoffers.  Men kan zelfs zeggen dat net het tegenovergestelde gebeurde : door a-politiek te zijn vonden mensen elkaar over de communautaire grenzen heen.  Vooral bij de slachtoffers was er eerst verwondering en later vreugde en dankbaarheid om de massale hulp uit een hoek van het land waar ze dat het minst van verwacht hadden.
  • Door niet gebonden te zijn aan een structuur met complexe procedures of protocollen, konden spontane vrijwilligers zelf initiatief nemen en bijvoorbeeld een haarkappersmoment, een kinderfeest en andere activiteiten organiseren.
  • Aangezien er geen hiërarchie bestaat heeft men geen schrik voor sancties en voelt men zich vrij om initiatief te nemen.
  • Tot slot willen we nog vermelden dat net dit eigen initiatief ervoor zorgde dat er soms hechte vriendschappen gesmeed werden met gedupeerde families, of dat vrijwilligers één specifiek doel kozen voor een langdurigere hulpverlening: een school, een depot, een gemeente.

 

Zwakheden

Het lijkt bijna onfatsoenlijk bij het aanschouwen van deze golf van naastenliefde om een paragraaf te willen schrijven over zwakheden. Toch zijn er enkele zaken waarmee rekening moet gehouden worden bij grootschalige spontane hulpverlening. Zwakheden die de meeste vrijwilligers ook zelf erkennen en in de toekomst graag verbeterd zouden willen zien.

  • Ten eerste speelde het gebrek aan structuur hen ook soms parten. Sommige vrijwilligers vonden minder goed hun weg naar de plaatsen waar hun hulp nodig was. Voor de echte plantrekkers was dit geen probleem, maar anderen voelden een behoefte aan richtlijnen, contactpunten, in zekere mate een planning.
  • De vrijwilligers moeten er rekening mee houden dat sommige werken voor de verzekering niet door hen mochten uitgevoerd worden. Ze zijn zich daar niet altijd van bewust.
  • Regelmatig was er ergernis over de “chaotische” communicatie. Dit is relatief, want men zou ook kunnen stellen dat de informele communicatie via Facebook, Whatsapp, van mond-aan-mond en van horen zeggen ertoe geleid heeft dat massaal veel hulp op het juiste moment op de juiste plaats is geraakt. Toch zijn er genoeg vrijwilligers die niet goed wisten hoe ze konden helpen en waar hun hulp nodig was, die geen antwoord kregen op specifieke vragen, die na een rit van 100 kilometer te horen kregen dat net op die plaats op dat moment geen hulp nodig was en zo verder. Ook de slachtoffers moeten zeker een gevoel van chaos ervaren hebben, met vrijwilligers die overal opdoken om allerhande soorten hulp te bieden, of slachtoffers die niet wisten dat noodhulp zoals maaltijden bij hen in de buurt aanwezig was.
  • Spontane hulpverlening geeft geen garantie voor duurzaamheid. Aangezien niemand een wettelijke verantwoordelijkheid heeft, kan men geen garantie bieden dat deze vorm van hulp ook bij de volgende ramp op dezelfde manier aanwezig zal zijn.
  • De hulp van deze zomer in Wallonië was ook gebonden aan de zomervakantie. Dat er dergelijke massale hulp geweest is, is mede te danken aan het feit dat de ramp tijdens de vakantie heeft plaatsgevonden. Indien dit in het werkjaar was geweest zou de spontane hulp veel minder groot geweest zijn, of enkel in het weekend.
  • Er was geen aanspreekpunt voor overheden en officiële organisaties.
  • Het gebrek aan coördinatie heeft zeker ook geleid tot een inefficiënt gebruik van tijd en middelen. We denken hier bijvoorbeeld aan het gebruik van transportmiddelen. Zo zijn veel vrijwilligers met hun eigen voertuig hulpmiddelen gaan brengen, terwijl dat met een bestelwagen efficiënter was geweest. Ook hebben velen overmatige kilometers gereden omdat ze de plaats waar ze naartoe wilden niet konden vinden, of omdat ze de wegomleggingen niet kenden.
  • Vrijwilligers droegen meestal geen herkenbare kledij, waardoor ze onherkenbaar waren voor de slachtoffers en voor elkaar.
  • Door het ontbreken van coördinatie was er ook soms een overaanbod van hulp op bepaalde plaatsen en weinig hulp op andere. De grote hoeveelheid kleding die naar het gebied gebracht werd was in het begin best welkom maar werd later een overlast, tot de verdeelcentra uitdrukkelijk een stop zetten op de ontvangst van kleding.
  • Het grootste gemis van de hele beweging was ongetwijfeld het gebrek van een gezamenlijk communicatieplatform tussen de vele verschillende officiële en spontane initiatieven. Hoewel er snel een groot aantal Facebookgroepen ontstonden en zelfs verschillende websites waarop mensen hulp kunnen vragen en aanbieden, bleek dit voor veel vrijwilligers een onoverzichtelijk kluwen waarin ze moeilijk hun weg konden vinden.

Potentiële gevaren 

Volgende risico’s werden door de aanwezige vrijwilligers gemeld.

  • Gevaar om in bepaalde wijken alleen hulp te bieden. Daarom werd aangeraden om altijd minstens per twee hulp te verlenen.
  • Gevaar voor verwondingen en infecties. Het water in de huizen was op vele plaatsen zwaar vervuild, onder meer door mazout, uitwerpselen, kadavers, chemische stoffen. Dit veroorzaakte huidirritaties en zware ontsteking van wondjes.
  • Bij het ruimen van het puin waren veel scherpe voorwerpen aanwezig. Deze kunnen leiden tot verwondingen, daarom is het absoluut noodzakelijk om goede werkhandschoenen te gebruiken.
  • Gevaar voor elektrocutie.
  • Gevaar bij het gebruik van onaangepast materiaal bij het uitvoeren van werken. We denken bijvoorbeeld aan het gebruiken van zware machines bij het verwijderen van het pleisterwerk op de muren. De muren van sommige huizen zijn heel dun, en een degelijke kennis van het gebruik van deze machines is nodig.
  • Er is in sommige gevallen een gedegen kennis van elektriciteit nodig. Vele verdeelkasten en bedradingen waren door het water vernield. Soms werden deze verdeelkasten door vrijwilligers hersteld of vervangen. Niet alleen riskeert men brandgevaar (wat ook concreet is gebeurd), maar het kan ook problemen opleveren met de verzekering.
  • Een belangrijk punt is dat vrijwilligers soms werden blootgesteld aan risico’s die ze zelf niet beseften en waarvoor ze misschien niet verzekerd waren. Er zijn ongevallen gebeurd, enkele gevallen van voedselvergiftiging, infecties door de opkuis van modder en vuiligheid. Vrijwilligers werkten in beschadigde woningen, waar verkeerde handelingen het gevaar nog groter konden maken.

Lijst van dorpen waar de spontane hulpverleners van
de groep ‘Hulp overstromingen in Wallonië vanuit Vlaanderen’ zijn gaan helpen

Gemeente
Aisne Fraipont Neupré
Angleur Goffontaine Olne
Aywalle Grivegnée Pépinster
Banneux Hamoir Rendeux
Bomal Hony Rivage
Chaudfontaine Hotton Rochefort
Chenée Houyet Soumagne
Cointe Jupille Sprimont
Comblain au pont Juzaine Sy
Comblain la tour La Brouck Theux
Conlonster Limbourg Trooz
Dolhain Luik Vaux-sous-Chevremont
Embourg Melreux Verviers
Ensival Moelingen
Esneux Nessonvaux

*gegevens a.d.h.v. de facebook- en whatsappgroepen